قالب وبلاگ

این نوشتار، قسمت اول یادادشتی است از حجت الاسلام ناصر جهانیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با عنوان «جهانی سازی، عدالت اقتصادی و مهدویت» که در پی آن است تا اثبات کند نهادها و ساز و کارهای نظام اقتصاد سرمایه داری جهانی نه تنها عدالت اقتصادی را به ارمغان نمی آورد، بلکه جهان را پُر از ظلم و تبعیض و فقر و نابرابری بیش از پیش خواهد کرد.

پارادایم مرسوم کنونی بازار آزاد سرمایه داری با تاخت و تازهای کنونی خود، سرانجام مفتضح خواهد شد و مردم جهان امید خود را به این پارادایم برای بهبودی اوضاع از دست خواهند داد و پارادایم جدیدی که یکی از موضوعات اصلی اش تبیین عدالت جدید است، ظهور خواهد کرد. این پیام امیدبخش از آنِ قرآن کریم و روایات است. مهدویت همان راهکار جدید است و شاخص های عمده عدالت اقتصادی مهدوی کاهش نابرابری و حذف فقر است

1- عدالت جهانی و مهدویت

آیات قران کریم و انبوهی از روایات، بیانگر این واقعیت است که آینده جهان و پایان تاریخ به سویی می رود که جهان پُر از ظلم و جور و تباهی با قیام منجی بشریت، از همه ستم ها پاک و سرشار از عدل و داد خواهد شد و این سنت الهی است.

حدیث معروف نبوی «یملأ الله الارض به قسطاً و عدلاً کما مُلِئَتْ ظُلماً و جوراً» که از شیعه و سنی، در کتاب های زیادی نقل شده و متواتر یا نزدیک به تواتر است، از این جریان به پر شدن زمین از قسط و عدل تعبیر می کند که با توجه به مفهوم دقیق این دو کلمه (قسط به معنای نفی هرگونه تبعیض و عدل به معنای نفی هرگونه تجاوز) ترسیم بسیار جالبی از وضع آن جامعه آرمانی می کند.

عدل و داد، نه در یک بعد، که در تمام ابعاد، از اقتصاد گرفته تا فرهنگ و عقاید و از داخل خانه ها گرفته تا مهم ترین مراکز بین المللی، حاکم خواهد شد. به تعبیر خود روایت، هر قدر امروز ظلم، بیدادگری، تبهکاری، استعمار، استثمار، خون ریزی و فساد در جهان مادی حکم فرما است، به همان اندازه عدل و داد در آن جامعه آرمانی حاکمیت پیدا می کند و به خودکامگی های مستکبران پایان می دهد. امیرمؤمنان علیه السلام در این باره می فرمایند: «فیریکم کیف عدل السیرة و یحیی میت الکتاب و السنة؛ او به هنگام قیام، عدالت اسلامی و دادگری و روش پیامبر(ص) در عدالت را در چشم انداز جهانیان قرار خواهد داد و کتاب و سنت را که پیش از او مرده اند، زنده خواهد کرد.»

ارزش عدالت جهانی

در حالی که جهانی‌سازی سرمایه‌سالارانه هدف نهایی نظام‌های اجتماعی فرهنگی خود را آزادی بی‌حد و مرز جنسی و مصرفی برای آب کردن تولید انبوه کالاها و خدمات کارخانه‌های خود و رسیدن به سود صاحبان سرمایه می‌داند، به طوری که همه چیز دیگر باید در راه این هدف قربانی شود، عدالت،‏ به عنوان هدف نهایی نظام‌های اجتماعی و فرهنگی اسلام تعیین شده است. عدالت یکی از مسائلی است که به وسیله اسلام، زندگی خود را از سر گرفت و ارزش بسیار یافت. اسلام به عدالت، تنها توصیه نکرد و یا تنها به اجرای آن قناعت نورزید؛ بلکه ارزش آن را بالا برد و آن را هدف نهایی نظام‌های اجتماعی ‌فرهنگی خود در سطح محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی اعلام کرد.

البته تحقق عدالت در سطوح جهانی، مشروط به وجود آمادگی جهانی و رهبر جهانی است. یکی از مصادیق بارز آمادگی جهانی، یأس و نومیدی از پارادایم غالب سرمایه‌سالارانه جهانی است؛ همان‌طوری که یأس از نظام کمونیستی ـ صرف‌نظر از این‌که چه عواملی موجب یأس شده بود ـ موجب فروپاشی ابرقدرت شرق شد.
 

2- عدالت اقتصادی مهدوی
 

تعریف عدالت اقتصادی: عدالت اقتصادی به معنی فرایند تصمیم‌گیری بر اساس اسلام است (که امور را به سه امر الهی، امور عمومی‌ و امور خصوصی تقسیم می‌کند) که در زمینه تولید، به «عدالت در حفظ و گسترش ثروت» می رسد، یعنی رشد اقتصادی پایدار؛ در زمینه توزیع، به «عدالت در توزیع ثروت» می رسد و در زمینه مصرف یا رفاه اقتصادی یا تقلیل کمبود کالاها و خدمات، که هدف نهایی خرده نظام اقتصادی اسلام است، به «آموزه کفایت» منتهی می شود.

عدالت اقتصادی متضمن نظم فردی و اجتماعی در حوزه اقتصاد است و اصول اخلاقی ای را اعطا می‌کند تا در سازوکارها و نهادهای اقتصادی تجلی یابند. این سازوکارها و نهادها تعیین می‌کنند که شخص چگونه کار و کسب انجام دهد، وارد قراردادها شود، به مبادله کالاها و خدمات دیگران بپردازد و بنیاد مادی مستقلی برای معیشت اقتصادی‌اش ایجاد کند.

احادیث‏ بسیاری درباره رفاه اقتصادی دوران ظهور وجود دارد و این مسئله شاید از مسائلی باشد که بیش‌ترین تأکید بر آن شده است. امیرالمومنین امام على علیه السلام می‌فرمایند: «واعلموا انکم ان اتبعتم طالع‏المشرق سلک بکم منهاج‏الرسول … و کفیتم مؤونه‏الطلب والتعسف، و نبذتم‏الثقل الفادح عن‏الاعناق؛ بدانید اگر شما از قیامگر مشرق (امام مهدى علیه السلام) پیروى کنید، شما را به آیین پیامبر درآورد… تا از رنج طلب و ظلم (در راه دستیابى به امور زندگى) آسوده شوید و بار سنگین (زندگى) را از شانه‏هایتان بر زمین نهید.»

رفاه تا این پایه و تأمین سطح زندگى تا این سطح، آرمانى است الهى که به دست مبشر راستین عدالت، انصاف، سعادت و آسایش، امام مهدى علیه السلام تحقق مى‏ یابد. پیامبر اعظم صل الله علیه وآله نیز می‌فرمایند: «یکون فى امتى‏المهدى… یتنعم امتى فى زمانه نعیماً لم یتنعموا مثله قط البر والفاجر، یرسل‏السماء علیهم مدرارا ولا تدخر الارض شیئا من نباتها؛  در امت من، مهدى قیام کند… و در زمان او، مردم به نعمت‌هایى دست مى‏ یابند که در هیچ زمانى دست نیافته باشند. همه نیکوکاران و بدکاران. آسمان بر آنان ببارد و زمین چیزى از روییدنی‌هاى خود را پنهان ندارد